استرس حالتی است که در هنگام و یا سخت بر انسان غلبه می کند.پاسخی به نیازهای فیزیکی و احساسی است و زمانی که فردی استرس را تجربه می کند به این معنا است که آنچه محیط(موقعیت) بعنوان عامل استرس زا پیش آورده است از آنچه در جسم و روان ما است زیاد بوده که باعث بروز تغییراتی در فیزیولوژی و فیزیکی انسان می شود.استرس یک پدیده ی چند بعدی است که هم سیستم عصبی و هم سیستم غدد درون ریز را درگیر می کند. از آنجا که عوامل استرس زا می تواند مجموعه ایی از رویدادهای زندگی و در رفتار باشد و حتی واهی باشد که بیشتر مواقع صرفا این تصورات واهی هستند که عامل استرس زا هستند که منتهی ببه استرس می شود.بنابراین با ذهنآگاهی می توان بر اندیشه ها و هیجانات تسلط یافت با تغییر نحوه ی درک از موقعیت ها از میزان استرس کاست.
البته برخی از استرسها باعث بهبود در شرایط روان و جسم فرد میشود که از آن به Eustress،استرس خوب یاد میشود که علائم آن زمانی که فرد هیجانزده میشود حس می کند و سایر علائم آن شامل،عدم تجربهی ترس در این نوع استرس،تغییر در هورمونها،افزایش ضربان قلب و در نهایت احساس شادی پس از استرس خوب میباشد مانند،قرار عاشقانه،مشاهدهی یک برنامهی مسابقهایی البته این تجارب در فواصل زمانی کوتاهتری ناپدید میشوند.زمانی که بدن در معرض عامل استرسزای واقعی یا واهی است پاسخ بدن در هر فرد با توجه به طولو شدت عامل استرسزا در هر فرد و جنسیت افراد،شخصیت،سن،وضعیت سلامت روان و جسم یکسان نبوده و متفاوت میباشد.در پاسخ به استرس سه مرحله وجود دارد.هشدار-سازگاری-فرسودگی یا بهبودی.هشدار اولین مرحله است که میتواند دستور جنگ یا فرار باشد و از این طریق فرد با موقعیتهای دشوار بتواند مقابله کند.در هنگام جنگ یا فرار تغییراتی از جمله،ترشح هورمونهای استرس کورتیزول،آدرنالین که خود منجر به افزایش ضربان قلب،افزایش سطح قند خون و افزایش فشار خون میشود.تا زمانی که موقعیت استرسزا حل نشود بدن به سازگاری با موقعیت با ترشح هورمونهای استرس ادامه میدهد تا با محیط سازگار شود که این امر باعث مشکلات جسمی مانند،مشکلات خواب،خستگی عمومی،دردهای عضلانی،سوءهاضمه،آلرژی و عفونتهایی مانند سرماخوردگی می شود.مشکلاتی دیگر در زمینههای عاطفی که شامل،بیحوصلگی و عدم تحرک-پذیری،ذهنی شامل عدم تمرکز و مشکلات رفتاری شامل،سیگار کشیدن و یا نوشیدن مشروبات الکی شود.در صورت چیرهگی مکانیسمهای جبرانی استرس مراحل بهبودی آغاز خواهدشد.در صورتی که بدن منابع خود را هزینه و نتواند به پایداری برسد مرحلهی فرسودگی آغاز می شود و به میزانی که فرسودگی طولانیتر شود مشلات و بیماریهای جدیتری به وجود خواهدآمد.
زمانی که یک پدیده ی استرس زا به وجود میآید در بدن دو تغییر عمده به وجود می آید.اول تغییر میزان یا الگوی آزادسازی انرژی و دوم،تغییر در توزیع انرژی و سایر تغییرات در بدن که به آن پاسخ یا مقابلهی بدن در مقابل عامل استرس زا عنوان میشود.جهت پاسخ به استرس اولین مرحله درک عامل استرسزا است که هیپوتالاموس این درکر ا انجام می دهد.در هنگام مواجهه شدن هیپوتاموس دستگاه عصبی خودمختار (به انگلیسی: Autonomic Nervous System)،که سازوکار اصلی در کنترل پاسخ جنگ-یا-گریز است و از وظایف آن کنترل تنفس، تنظیم میزان تپس قلب (مرکز کنترل قلبی)، فعالیت وازوموتو (مرکز وازوموتور)، و برخی از کنشهای رفلکسی چون سرفه، عطسه، بلع و بالا آوردن.که قبلاً به آن دستگاه عصبی نباتی (به انگلیسی: Vegatative Nervous System) را فعال و باعث عملکردهای خاص آن میشود.از جمله آثار استرس بر بدن شامل موارد زیر است. تاثیر بر دستگاه گوارش شامل؛ اختلال در عادات غذایی، رفلاکس اسید معده، اسهال یا یبوست علائم رایجی است که در افراد استرس دیده مشاهده می شود.
استرس همچنین می تواند با چاقی مرتبط باشد که با بسیاری از مشکلات سلامتی دیگر مرتبط است همچنین.استرس شدید نیز می تواند با دیابت مرتبط باشد. این به این دلیل است که کورتیزول بیش از حد می تواند بر فعالیت انسولین تأثیر بگذارد. بدن همچنین می تواند در برابر انسولین مقاوم شود. این می تواند منجر به دیابت شود.
آثار استرس بر ارگانیسم:
تاثیر بر مشکلات گردش خون: چندین مطالعه ارتباط قوی بین استرس و بیماری های قلبی عروقی را نشان داده اند. به گفته اش و همکاران، استرس نقش مهمی در پیشرفت حساسیت و پیامد بیماریهای قلبی عروقی دارد. استرسهای روانی با بیماریهای قلبی عروقی ارتباط دارند تا جایی که بیماریهای قلبی عروقی از مهمترین گروه بیماریهای روان تنی محسوب میشوند. بیماریهای قلبی عروقی ناشی از مکانیسمهای ناشی از استرس، عمدتاً از طریق افزایش تحریک دستگاه عصبی آدرنرژیک(Adrenergic nervous system ایجاد میشوند. هم آدرنالین و هم کورتیزول (در هنگام استرس افزایش می یابد) بر قلب و فشار خون تأثیر می گذارد. آدرنالین بیش از حد باعث افزایش فشار خون می شود که به نوبه خود بر عملکرد قلب تأثیر می گذارد زیرا قلب باید با شدت و سرعت بیشتری پمپاژ کند. این می تواند باعث بیماری عروق کرونر قلب، سکته مغزی و ایست قلبی ناگهانی شود.
تاثیر بر سرکوب سیستم ایمنی: محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-فوقکلیه (محور HPA یا محور HTPA) در فعال شدن استرس مزمن که منجر به عفونت میشوند که این امر احتمال ابتلا به بیماریهای عفونی مانند سرماخوردگی و آنفولانزا و سایر بیماری-های عفونی را افزایش میدهد.
از جمله سایر آثار استرس، مطالعات نشان داده اند که استرس می تواند کلونیزاسیون سلول های سرطانی استخوان را افزایش دهد.
استرس همچنین در سیستم تولید مثل در مردان و زنان اختلال ایجاد می کند. از آنجایی که زندگی جنسی به تناسب اندام بدن و ذهن بستگی دارد، استرس مزمن ممکن است میل جنسی را کاهش دهد و حتی ممکن است باعث اختلال نعوظ یا ناتوانی جنسی در مردان شود. در صورت استرس مزمن، سطح تستوسترون می تواند به حدی کاهش یابد که در تولید اسپرم (تولید اسپرم) اختلال ایجاد کند. در زنان استرس می تواند چرخه قاعدگی را تحت تاثیر قرار دهد. می تواند منجر به پریودهای نامنظم، سنگین تر یا دردناک تر شود.
استرس علاوه بر تاثیر مستقیم بر سلامتی، تغییرات رفتاری نیز ایجاد می کند. افرادی که در محیط های پر استرس زندگی می کنند بیشتر مستعد سیگار کشیدن هستند که می تواند منجر به اختلالات تنفسی و حتی سرطان شود. به همین ترتیب، افراد تحت استرس در برابر مصرف الکل آسیب پذیرتر هستند که عواقب خاص خود را دارد.
استرس را بر حسب ماهیتش و مدت زمان ماندگاری و آثار آن بر بدن به دسته های زیر تقسیم میشود.
استرس حاد: علائم این نوع اتسترس شامل،به سرعت پدیدار و به همان سرعت نیز ناپدید میشود.برای مدت کوتاهی رخ میدهد.از جملهی سایر علائم آن،عصبانیت،اضطراب،افسردگی و دورههای حاد افسردگی است.این استرس میتواند گاهی با بروز هیجان،لذت نیز باشد.
استرس اپیزودیک:زمانی که استرس حاد بصورت مکرر تکرار میشود،استرس اپیزودیک نامیده میشود.در این حالت در افراد به دلیل بروز یک سلسه از حالتهایی که استرس ایجاد میکند به وجود میآید.
استرس مزمن: زمانی که استرس برای مدت طولانیتری تداوم مییابد و فرد با قرار گرفتن برای مدت طولانی در معرض عوامل استرسزا استرس مزمن ایجاد میگردد.این نوع استرس ممکن است که به میزان دو استرس قبلی شدت نداشته باشد اما مضرتر از آنها میباشد.چرا که انباشتی از استرسها است که بر سلامت جسم و روان تاثیر دارد.
